Artykuł opracowany 12.03.2024

Specjaliści, którzy są zatrudnieni na umowie o pracę mogą sobie jednocześnie dorabiać realizując dodatkowe zlecenia np. prowadząc wykłady na uczelniach czy szkolenia dla firm. W takiej sytuacji bezpieczniejsze jest podpisywanie umów zlecenia, niż umów o dzieło. Jeżeli zgodnie z umową to specjalista ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich, to jest już traktowany jako przedsiębiorca i  sam rozlicza podatek PIT i ewentualnie składki ZUS. Natomiast, gdy to zamawiająca firma ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich za jakość tych prac np. zajęć/szkolenia, to wtedy umowa zlecenie nie powinna podlegać pod podatek VAT, a zamawiająca firma będzie płatnikiem podatku PIT i składki zdrowotnej oraz ewentualnie składek ZUS. Jednocześnie od tej firmy specjalista dostanie na koniec roku informację PIT-11.

Jakie umowy ma podpisywać z firmami? O dzieło? Umowy zlecenia?

W przypadku podpisywania umów, np. z uczelniami na prowadzenie zajęć, przyjmuje się, że najbardziej odpowiednia do tego jest umowa zlecenie, a nie umowa o działo. Wyjątkowo, gdyby wykłady miały bardzo indywidualny charakter, np. autorskie monografie, sądy wyjątkowo zgadzają się na umowę o dzieło (Umowa o przeprowadzenie cyklu wykładów : Czasopisma C.H.Beck, Prowadzenie wykładów na umowę o dzieło (wyrok SN II UK 454/13) (legeartis.org))

"(...) w przypadku każdych zajęć dydaktycznych dobór teorii, metod edukacyjnych, sposobu prowadzenia wykładu itp. jest zindywidualizowany przez osobę wykładowcy, a tym samym jest odmienny od programu oferowanego przez wykładowców innej uczelni, ale nie zmienia to typowej usługi edukacyjnej w umowę rezultatu. Wkład w postaci wysiłku intelektualnego, wymaganego przy każdej pracy umysłowej, jest elementem obowiązku starannego działania (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 marca 2018 r., sygn. akt III AUa 800/16).

"(...) prace osoby ubezpieczonej polegały na przygotowaniu i przeprowadzeniu wykładów; zajęcia były rozłożone w czasie na okres zawarty w umowie; terminy oraz miejsce wykonywania wykładów ustalała Uczelnia; wynagrodzenie z tytułu wykonywania przedmiotowej umowy uzależnione było od ilości przepracowanych godzin, wyliczane według stawki godzinowej I stopnia naukowego; stawkę godzinową ustalała uczelnia; z przeprowadzonych wykładów uczniowie pisali egzamin pisemny; w zawartych umowach nie określono dzieła, do którego wykonania zobowiązany był przyjmujący zamówienie; przedmiot umów cywilnoprawnych wskazywał, że były to umowy starannego działania, których celem było wykonanie określonych czynności, które nie musiały zmierzać do osiągnięcia rezultatu."

Podsumowując w przypadku umów na prowadzenie wykładów bezpieczniejsze jest podpisywanie umów zlecenia, niż umów o dzieło.

Czy jeśli specjalista prowadzi działalność, to ma obowiązek wystawiania faktur, czy może podpisywać te umowy jako osoba prywatna?

Zgodnie z art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy VAT za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 1, nie uznaje się czynności z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-9 (m.in. umów zlecenie) ustawy PIT, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich.

Dla uznania umowy zlecenie za niepodlegającą pod VAT kluczowe jest, aby odpowiedzialność za rezultaty takiej umowy wobec osób trzecich przejął na siebie Zlecający (np. uczelnia/firma). W takiej sytuacji, taka umowa zlecenie staje się "prywatną" umową zlecenie. Natomiast, gdy to Specjalista ponosi odpowiedzialność, to jest to podlegająca pod VAT umowa zlecenie zawarta w ramach działalności gospodarczej.

Podsumowując w umowie z Zamawiającym najlepiej jednoznacznie określić, kto ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich za jakość prac, np. zajęć/szkoleń. Gdy ponosi ją Zamawiający, to wtedy umowa zlecenie nie powinna, co do zasady, podlegać pod podatek VAT. W takiej sytuacji też Zamawiający będzie płatnikiem PIT i składki zdrowotnej oraz ewentualnie składek ZUS. Od Zamawiającego też specjalista dostanie na koniec roku informację PIT-11. Natomiast, gdy zgodnie z umową to specjalista ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich, to jest wtedy traktowany jako przedsiębiorca i i sam rozlicza podatek PIT i składki.

Czy można zawierać "prywatne" umowy zlecenia prowadząc działalność gospodarczą w tym samym zakresie?

Zasadniczo nie ma przeciwskazań, aby część czynności specjalista wykonywał "prywatnie" nie ponosząc za to odpowiedzialności, a część w ramach działalności gospodarczej ponosząc za nie odpowiedzialność. W takiej sytuacji przy "prywatnych" umowach zlecenie należy pamiętać, aby informować Zamawiającego, że specjalista opłaca już duży ZUS w ramach JDG, aby Zamawiający nie pobierał dodatkowych składek ZUS. W takiej sytuacji, gdy specjalista ma działalność gospodarczą, ale zawarł "prywatną" umowę zlecenie z Zamawiającym, to gdy zgłosi Zamawiającemu, że ma tytuł do ubezpieczenia (opłaca duży ZUS - pełny) w ramach działalności, to Zamawiający nie będzie mu potrącać składek ZUS, natomiast potrąci zaliczkę na podatek PIT i składkę zdrowotną.

Czy taka usługa na rzecz Zamawiającego będzie oVATowana?

Gdy to Zamawiający ponosi odpowiedzialność wobec osób trzecich, taka umowa zlecenie, co do zasady, nie powinna podlegać pod ustawą VAT.

Czy specjalistę jako osobę fizyczną wystawiającą rachunki będzie obowiązywał limit podmiotowy VAT (200.000 zł)?

"Prywatne" umowy zlecenie w ogóle nie podlegają pod ustawę VAT (na podstawie art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy VAT), zatem nie mają wpływu na limit zwolnienia podmiotowego (nie pomniejszają go w żaden sposób).